Tarihe Yardımcı Bilimler

Günümüzde tarih biliminin en çok öne çıkan özelliklerinden birisi,  giderek çok daha fazla bilim dalıyla işbirliği yapmaya başlaması ve neredeyse her konunun ilgi alanına girmiş olmasıdır. Tarihin gün geçtikçe çok daha fazla profesyonel bir kimlik kazanmasının ve teknik hale gelmesinin nedeni, tarihe yardımcı olan bilimlerin sayısının giderek artması ve bu bilim dallarıyla örtüşmeye başlayan ortak ilgi alanlarının çoğalmasıyla açıklanabilir. Günümüzde tarih bilimi birçok farklı bilim dalından yardım almakta, tarihe yardımcı olan bilimler olmadan tarih yazmak düşünülememektedir. Tarihe yardımcı bilimler bazı tarihçiler tarafından birincil ya da ikincil derecede önemli olarak sınıflandırılmaya çalışılsa da böyle bir sınıflandırma yapmak pek mümkün görünmemektedir. Günümüzde tarihe yardımcı bilim dalları şöyle sıralanabilir:

• Antroponimi: Adbilim ya da onomastik kişilerin, yerlerin adlarını ve kökenlerini, tarihsel gelişme sürecini inceleyerek tarihe yardımcı olur.
• Arkeoloji (Kazı Bilimi): Yalnızca toprak altını değil, deniz altını da inceleyen arkeoloji, özellikle yazılı kaynaklarının bulunmadığı tarih öncesi dönemlere ışık tutabilecek, bilinmeyen dönemleri aydınlatacak tek kaynaktır.
• Coğrafya: Bütün tarihsel olaylar belli bir coğrafyada meydana geldiği için, tarihsel olayların gelişiminde ya da oluşumunda iklim, yeryüzü biçimleri, konum gibi etkenlerin ne derece rol oynadığını anlamamızı sağlar.
• Diplomatik (Belge Bilimi): Belgeleri şekil, tür ve biçim bakımından inceleyen, düzmece olup olmadıklarını ya da kimler arasında yazıldığını inceleyen bilim dalıdır.
• Epigrafya (Yazıt Bilimi): Yazıtları, tarihi yapıtlar üzerinde bulundukları döneme ait çok değerli bilgiler veren kitabeleri inceler. Filoloji ve paleografya ile yakın işbirliği vardır.
• Etnoloji (Budunbilim): İnsan topluluklarının oluşturduğu etnik grupları, bu grupların oluşumu ile yeryüzüne dağılışlarını, birbirleri arasındaki ilişkileri inceleyen ve farklı kültürleri karşılaştıran bilim dalıdır.
• Filoloji (Dil Bilimi): İnsan topluluklarının dillerini karşılaştırmalı olarak inceleyerek diller arasındaki akrabalık bağlarını bulmaya çalışan, ya da herhangi bir dilde yazılan yapıtları inceleyerek o uygarlığın kültürel gelişimine ve o topluma özgü niteliklere ışık tutan bilim dalıdır.
• Kronoloji (Zaman Bilimi): Tarihi olayların meydana geldiği zamanın tam olarak belirlenebilmesi; sağlıklı sonuçların alınabilmesi, tarihsel olayların birbirleri ile bağlantıların olup olmadığı ve tarihsel olayın doğru yorumlanabilmesi için zorunludur. Kronoloji bunları sağlayarak neden-sonuç ilişkisinin kurulmasında tarihe yardımcı olan bilim dalıdır.
• Nümizmatik (Para, Madalya Bilimi): Eski paralar, ait oldukları devletin ekonomik gücü ya da egemenlik alanlarının genişliği hakkında çok fazla bilgi verir. Ayrıca eski para ve madalyalarının üzerinde var olan simgeler, basıldıkları dönemdeki dini inanışlar ya da dönemim hükümdarları hakkında tarihçilere ciddi ipuçları sağlar.
• Paleografya (Eski Yazı Bilimi): Geçmişte kullanılan yazıları ve alfabeleri inceler ve bu alfabelerle yazılan tarihi belgelerin okunmasını sağlayarak tarihe yardımcı olur.
• Sicilografi (Mühür, Vesika Bilimi): Geçmişte kullanılan mühürleri ve belgeler üzerindeki mühürlerin düzmece olup olmadığını inceleyen bilim dalıdır.
• Sosyoloji (Toplum Bilimi): İnsan topluluklarının kendi arasındaki ilişkilerini ve etkileşimini, bu topluluklar tarafından oluşturulan kurumların insanlar üzerindeki etkilerini inceleyen bilim dalıdır. Farklı toplumlarda gerçekleşen sosyal olayların ortak özelliklerini inceler ve genellemeler yapılmasını kolaylaştırarak tarihe yardımcı olur.
• Toponomi (Yer Adları Etimolojisi): Toponomi yer adlarının anlamlarını, neden o adın konulduğunu, o bölgenin tarihi gelişimini ve bulunduğu coğrafyanın özelliklerini yansıtması bakımından tarihe yardımcı olur.

Tarihe yardımcı olan bu bilim dallarının yanı sıra özellikle modern çağda teknolojinin gelişimine bağlı olarak başka bilim dalları da tarihe yardımcı olmaya başlamıştır. Örneğin karbon 14 yöntemiyle tarihi eserlerin yaşının belirlenmesine yardımcı olan kimya bunlardan biridir. Ya da tasnif edilmesi ve derlenmesi gereken bilgi miktarının giderek arttığı günümüzde bilgi-işlem olmadan bir tarihçinin işi oldukça zor olacaktır. Keza toplanan tarihsel verilerin özetlenmesi ve açıklanmasına yardımcı olan ve elde edilen sonuçların insan topluluğu için genellenebilmesini sağlayan istatistik de tarihe yardımcı olan bilimler arasında sayılabilir.